Wyuczona bezradność – gdy nad niczym nie masz kontroli

Wyuczona bezradność – gdy nad niczym nie masz kontroli

W sporcie jest wiele czynników, których nie możemy kontrolować. Wystarczy spojrzeć na wynik – w większości dyscyplin ostateczny wynik nie zależy wyłącznie od Ciebie czy Twojej drużyny. Ma na niego wpływ również to, jak zaprezentują się przeciwnicy. W niektórych przypadkach wiele do powiedzenia ma pogoda – tak jest np. w skokach narciarskich. Ta nieprzewidywalność sprawia, że zadania stojące przez sportowcami stają się jeszcze trudniejsze. Niekiedy może prowadzić do pojawienia się syndromu wyuczonej bezradności. 

Z tego wpisu dowiesz się:

  • co to jest wyuczona bezradność,
  • jakie są przyczyny i konsekwencje wyuczonej bezradności,
  • jak objawia się wyuczona bezradność,
  • co zrobić, by pokonać wyuczoną bezradność,
  • w jaki sposób zapobiegać wyuczonej bezradności.

Kontrolowalność nie jest obiektywna. To, w jakim stopniu zawodnicy mają wpływ na przebieg zawodów zależy od tego, jak sami to widzą. Często sportowcy mówią, że mieli dobry lub zły dzień. Takie określenie sugeruje brak kontroli nad własną dyspozycją przedstartową. Jednak po przeanalizowaniu kolejnych kroków przygotowania do startu okazuje się, że coś co dotąd wydawało się dziełem przypadku zależy od tego, co robimy przed meczem. W idealnym przypadku sportowiec doskonale wie, co może, a czego nie może kontrolować i koncentruje się tylko na tym, co znajduje się w obszarze jego wpływu. Zdarza się jednak, że pojawia się przekonanie o całkowitym brau kontroli. Może to prowadzić do wyuczonej bezradności.

Wyuczona bezradność – co to jest?

Wojciszke w „Psychologii społecznej” pisze, że wyuczona bezradność to spadek motywacji i umiejętności kontrolowania sytuacji (w której kontrola jest możliwa) wskutek wielokrotnego doświadczenia faktycznego braku kontroli w innej sytuacji.

Zatem jeśli wiele razy czułeś, że Twoje działania w żaden sposób nie mają wpływu na jego wynik, to możesz stracić chęci do podejmowania kolejnych prób. Będzie Ci także trudno kontrolować sytuacje będące w  Nie będziesz w zasięgu Twoich możliwości. Może do tego, gdy długo się czymś stresujesz albo miałeś do czynienia z wieloma stresorami pojawiającymi się zaraz po sobie.

Co o wyuczonej bezradności mówią badania?

Zjawisko to zbadał Martin Seligman. Eksperyment polegał na aplikowaniu psom serii niezbyt silnych wstrząsów elektrycznych. Co ważne, psy nie mogły ani przed nimi uciec ani przewidzieć, kiedy nastąpią. Poddawał je zatem treningowi bezradności – psy uczyły się, że nieważne co zrobią, wstrząsy i tak się pojawią. Okazało się, że to doświadczenie zostało uogólnione na inne sytuacje. Kolejnego dnia psy umieszczono w innym miejscu, gdzie miały możliwość nauczenia się unikania wstrząsów. Porównano zachowania dwóch grup psów – tych, które dzień wcześniej przeszły trening bezradności oraz „nowych” psów nie mające takich wcześniejszych doświadczeń. Okazało się, że „nowe” psy szybko nauczyły się unikać wstrząsów, natomiast psy nauczone wcześniej bezradności nie podejmowały żadnych prób poradzenia sobie z sytuacją.

Z kolei badania nad gryzoniami pokazały, że te które poddane zostały treningowi bezradności wykazywały większe problemy w uczeniu się oraz odnotowano zmiany w ich neuroprzekaźnikach mózgowych.

Seligman uznał, że wyuczona bezradność jest formą depresji spowodowanej niekontrolowanym stresem. Może on mieć swoje źródło we wczesnym dzieciństwie lub serii trudnych wydarzeń następujących zaraz po sobie.

Przyczyny i konsekwencje wyuczonej bezradności

Niepewność jest dla nas ciężka. Poczucie, że nie wiemy, dlaczego coś potoczyło się tak a nie inaczej czy niemożność logicznego wytłumaczenia sobie pewnych wydarzeń jest naprawdę stresująca. Jeśli podejmujesz wiele prób poradzenia sobie z trudną sytuacją i żadna z nich nie jest skuteczna to pojawia się stan wyczerpania poznawczego. To taki nużący mętlik w głowie, powstający, gdy próbujesz zrozumieć, dlaczego coś potoczyło się właśnie w taki sposób. Zastanawiasz się, tworzysz różne możliwe wytłumaczenia, jednak żadne z nich nie jest prawdziwe, bo sytuacja jest losowa. Pojawia się poczucie, że nie rozumiesz co się dzieje ani nie zrozumiesz tego w przyszłości. Skoro żadna z Twoich hipotez nie jest prawdziwa to przestajesz je tworzyć i zaczynasz odczuwać niechęć do działania. Do objawów wyuczonej bezradności można zaliczyć pogorszenie wykonywania zadań, negatywne emocje i brak chęci do podejmowania kolejnych działań.

Jak pokonać wyuczoną bezradność?

Wyuczona bezradność może być poważnym problemem wymagającym pomocy specjalisty! Co możesz zatem zrobić? Na początek określ na co w stresującej sytuacji masz wpływ, a na co nie. Może okazać się, że jesteś w stanie choć trochę przygotować się na to, co jest poza Twoją kontrolą. Przyjrzyjmy się wspomnianej wcześniej pogodzie. Jeśli czujesz, że nie radzisz sobie z grą w silnym deszczu, to zastanów się, w jaki sposób możesz przygotować się do gry w takich warunkach. Przeprowadź kilka treningów w ulewnym deszczu, by oswoić się z sytuacją i znaleźć strategie radzenia sobie. Da Ci to także szansę na zdobycie pewności siebie (przeczytaj więcej o pewności siebie), która bardzo pomaga w radzeniu sobie z niepewnością i nieprzewidywalnością. To tylko pierwszy krok, a jeśli czujesz, że problem narasta, to koniecznie skorzystaj z pomocy specjalisty.

Jak zapobiegać wyuczonej bezradności?

Wielu zawodników długo przejmuje się tym, nad czym nie mają kontroli. Nie jest to dobre zachowanie, bo szybko może doprowadzić do poczucia, że nad niczym nie mają kontroli. To nieprawda! Zawsze jest nawet najmniejszy czynnik, na który masz wpływ. Pozostałych możesz nie dostrzegać. Jeśli analizujesz swoje wyniki to pamiętaj, by zawsze zadawać sobie pytanie, w jakim stopniu, to czym się martwisz zależało od Ciebie. Jeśli w niewielkim to skup się na tym, co Ty możesz zrobić, by następnym razem było lepiej.

Czujesz, że ten temat Cię dotyczy? Umów się na sesję, popracujemy nad Twoją najlepszą formą ?

    Źródło:

    1. Greenberg, M. (2018). Mózg odporny na stres. Poznań: Rebis.
    2. Wojciszke, B. (2014). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.