Psychologia tłumu w sporcie

Psychologia tłumu w sporcie

Wielu osobom mecze piłkarskie kojarzą się z zamieszkami, racami, ustawkami i generalnie niebyt bezpiecznymi zdarzeniami. Do podobnego incydentu doszło podczas piłkarskiego Pucharu Polski. Dlaczego tak się dzieje? Co kieruje tłumem? Jak zmienia się nasze postrzeganie, gdy jesteśmy w tłumie? By lepiej zrozumieć agresję i przemoc, które pojawiają się podczas meczów, warto poświęcić chwilę, by dowiedzieć się co mówi psychologia tłumu w sporcie. 

Race podczas Pucharu Polski

Podczas środowego spotkania o Puchar Polski między Legią Warszawa a Arką Gdynia kibice Arki wystrzelili race, które poleciały w kierunku boiska i sektorów Legii. Wywołało to reakcję PZPN, który zdecydował się złożyć zawiadomienie do prokuratury.

Po tym, co w środę działo się na Narodowym PZPN powiadomi prokuraturę. Przecież to się mogło tragicznie zakończyć. Chyba wszyscy wyczuwamy gdzie są jakieś limity. To co się stało było rzeczą absolutnie niedopuszczalną i nie możemy sobie na to pozwolić –

mówił Zbigniew Boniek dla sport.pl.

Nie jest to jednak wydarzenie odosobnione, bo do podobnych zdarzeń podczas meczów piłkarskich dochodziło wiele razy. Tłumy kibiców uczestniczące w meczach piłki nożnej nierzadko budzą strach. Dlatego warto zastanowić się, jak zmienia się rzeczywistość przeżywana w tłumie i jakie znaczenie ma on dla jednostki, czyli o czym mówi psychologia tłumu w sporcie.

Psychologia tłumu w sporcie: zachowania zbiorowe

Zachowania zbiorowe Goodman (2001) definiuje, jako spontaniczne i krótkotrwałe działania społeczne dużych grup ludzi znajdujących się w niejasnej sytuacji. Udział w zachowaniach zbiorowych niesie dla jednostki ważne psychologiczne konsekwencje, do których należą m.in.: zanik poczucia odrębności, poczucia samego siebie oraz większa skłonność do agresywnych zachowań. Tłumy kibiców podczas meczów piłkarskich to przykład tzw. aktywnego tłumu. Charakteryzują go silne emocje, świadomość wspólnego wroga oraz akty przemocy (Blumer, 1969).

Skąd biorą się zachowania zbiorowe?

Jedną z najpopularniejszych koncepcji wyjaśniających powstawania zachowań zbiorowych jest teoria „zarażania się” Le Bona. Według niej tłum to, coś więcej niż zbiór jednostek, które go tworzą. Do najważniejszych cech tłumu zalicza się:

  • jedność uczuć i myśli,
  • łatwe podleganie wpływom zewnętrznym i sugestywność,
  • skrajne emocje,
  • impulsywność,
  • nietolerancja,
  • niższy poziom intelektualny tłumu niż tworzących go osób.

Z kolei obecność w tłumie sprawia, że u jednostki zanika poczucie indywidualności, pojawia się brak bezkarności, kierowanie się sugestią, a nie racjonalnym rozumowaniem oraz silne pragnienie realizacji idei tłumu.

Głównym mechanizmem psychologicznym odpowiedzialnym za zachowania zbiorowe według Le Bona jest zaraźliwość, czyli szybkie rozprzestrzenianie się jakiejś idei czy emocji. Jednostki przebywające w tłumie stają się bardziej podatne na sugestie. Może to przypominać, jak opisuje autor, stan hipnotyczny, podczas którego łatwo nakłonić zahipnotyzowanego do wykonywania różnych działań. Zaraźliwość w tłumie jest tak potężną siła, że potrafi zmusić jednostkę do porzucenia własnych celów na rzecz celów grupy w jakiej się znajduje.

Jeśli w tłumie wszyscy zachowują się tak samo, stanowi to społeczny dowód słuszności. Mówiąc krótko – skoro inni zachowują się tak samo, jak ja, to znaczy, że to, co zrobiłem jest ok. Zachowanie innych osób upewnia jednostkę, że dokonała właściwej oceny sytuacji i podjęła właściwe działania, co dodatkowo wzmacnia zachowania w tłumie.

Psychologia tłumu w sporcie: jednostka w tłumie

Co się dzieje z jednostką w tłumie? Jedną z głównych negatywnych konsekwencji przebywania w tłumie jest dla jednostki zjawisko depersonalizacji. Polega ono na zaniku indywidualności. Jednostka zaczyna postrzegać siebie nie jako odrębna osobę, ale jako cząstkę tłumu. Tak samo widzi także pozostałych uczestników. Pojawienie się depersonalizacji sprawia, że jednostka przestaje przejmować się normami, standardami czy nawet własnymi  zasadami i jest skłonna uczestniczyć w takich działaniach, w jakich – myśląc racjonalnie – nigdy nie wzięłaby udziału. Osoba włączona w tłum traci swoją tożsamość.

Depersonalizacja łączy się także z rozproszeniem odpowiedzialności. Jeśli wydarzy się coś złego, to odpowiedzialnością nie zostanie obarczona jednostka, ale wszyscy członkowie tłumu. Wiąże się ona także silnie z anonimowością, gdyż jednostka czuje, że nie działa jako odrębna osoba, ale jako część tłumu. Na tej podstawie sformułowana została hipoteza według której im bardziej anonimowa czuje się jednostka, tym częściej będzie przejawiać zachowania nieakceptowane społecznie.

Badania nad depersonalizacją

Założenia te potwierdzają przeprowadzone badania. W jednym z nich Philip Zimbardo podzielił uczestniczki na 4-osobowe grupy, którym powiedziano, że będą brały udział w badaniach nad reakcją wczuwania się. Zadaniem badanych było aplikowanie wstrząsów elektrycznym dziewczętom z innej grupy. Część tych, którym aplikowano wstrząsy była „anonimowa”, czyli ubrana w jednakowe fartuchy laboratoryjne i kaptury. Dodatkowo nie wywoływano ich do badania po nazwisku. Z kolei drugą grupę wywoływano po nazwiskach, a dodatkowo uczestniczki nosiły tabliczki z nazwiskami. Okazało się, że w przypadku grupy anonimowej częstotliwość aplikowanych szoków elektrycznych była prawie dwukrotnie większa niż w przypadku nieanonimowej grupy. Świadczy o to o łatwości pojawiania się zachowań agresywnych, jeśli zapewnione zostaną odpowiednie warunki anonimowości.

To samo zjawisko zbadali Singer, Brusch i Lublin, ale sprawdzili oni częstość używania sprośnych wyrażeń w trakcie dyskusji na zadany temat. Okazało się, że anonimowość sprzyjała większej swobodzie dyskusji oraz częstszemu używaniu niecenzuralnych słów, nawet gdy temat tego nie wymagał.

Psychologia tłumu w sporcie potrafi wytłumaczyć, dlaczego w tłumie narasta agresja. Anonimowość sprawia, że jego członkowie czują się bezkarni oraz wzrasta ich tendencja do zachowań agresywnych i nieakceptowalnych. Procesy grupowe zachodzące w tłumie także wzmacniają szanse na pojawienie się przemocy czy agresji.

Czujesz, że ten temat Cię dotyczy? Umów się na sesję, popracujemy nad Twoją najlepszą formą ?

    Źródła:

    Le Bon, G. (2016). Psychologia tłumu. Marek Derewiecki: Kęty

    Domachowski, W. (1991). Społeczne i kulturowe uwarunkowania patologii, [w]: Społeczna psychologia kliniczna, red. H. Sęk, Państwowe Wydawnictwo Naukowe: Warszawa