Nie martw się, kiedy dzieci Cię nie słuchają, przejmuj się tym, że cały czas Cię obserwują – nie pamiętam, gdzie przeczytałam to zdanie, ale na pewno można spotkać je na wielu stronach poświęconych wychowaniu i pracy z dziećmi. Gdy myślę sobie o modelowaniu to właśnie ono od razu przychodzi mi do głowy. Bo chyba nie da się lepiej określić, jak ogromne znaczenie ma modelowanie w wychowywaniu dzieci.
Z tego wpisu dowiesz się:
- co to jest modelowanie,
- jakie znaczenie ma modelowanie w psychologii wychowawczej,
- dlaczego modelowanie jest ważne w psychologii sportu.
Co to jest modelowanie?
Modelowanie to mechanizm świadomej zmiany własnego zachowania pod wpływem obserwacji zachowania cudzego i jego skutków. Jednakże naśladownictwo przebiega w dużym stopniu na podstawie prostego, automatycznego procesu przejmowania cudzych reakcji behawioralnych – czytamy w Psychologii społecznej B. Wojciszke.
Mówiąc prościej modelowanie to nic innego jak uczenie się na podstawie obserwacji zachowań i ich konsekwencji. Dziecko obserwując dorosłych w różnych życiowych sytuacjach uczy, jakie zachowania powinny się wtedy pojawiać. Ważne jest także, jakie będą mieć skutki. Jeśli dziecko zauważy, że konkretne zachowania dorosłego pomoże mu zrealizować cel, to uzna je za warte powtórzenia.
Dlaczego zawsze powinnyśmy o nim pamiętać?
Mechanizm modelowania pokazuje, że my – dorośli non stop jesteśmy pod obserwacją naszych dzieci, jak i podopiecznych. To ogromna odpowiedzialność. Każdemu z nas zdarzają się błędy, pomyłki, wybuchy emocji. Niedobrze jednak jeśli ich świadkami są dzieci. Czasem możemy nawet nie zdawać sobie sprawy, jakie zachowania modelujemy u dzieci. Co ważne, modelowanie zachodzi nawet wtedy, gdy nie zwracasz się bezpośrednio do dziecka. Na przykład, gdy wracając do domu opowiadasz żonie/mężowi o tym, jaki głupi/beznadziejny okazał się trener/nauczyciel, to dziecko chłonie tylko warstwę słowną, ale także przekonanie, że traktowanie trenera/nauczyciela w sposób pozbawiony szacunku jest OK. Oczywiście, możesz mieć zastrzeżenia do pracy różnych osób, ale lepiej nie wyrażać ich przy dziecku.
Znaczenie dla modelowania ma także fakt, jak ważna dla dziecka jest osoba modelująca. Gdy w grę wchodzą bliskie i stanowiąc autorytet osoby (rodzice, trenerzy, nauczyciele) to naprawdę może być potrzebne niewiele, by dziecko zaczęło ich naśladować.
Modelowanie w psychologii sportu
Wiedza o schemacie działania modelowania będzie przydatna nie tylko dla rodziców, ale także dla trenerów, psychologów czy innych członków sztabu szkoleniowego. W końcu oni wszyscy działają na rzecz dziecka i mają nie niego wpływ.
Zacznijmy od rodziców. Co jakiś czas w mediach pojawiają się nagrania rodziców wyzywających innych rodziców, trenerów, sędziów czy nawet zawodników drużyny przeciwnej. To jeden z najczęstszych przykładów podnoszonych przy omawianiu modelowania. Warto w tym miejscu wspomnieć, że bardzo często wspomina się o modelowaniu przy omawianiu tego, skąd biorą się u dzieci zachowania agresywne. Obserwacja takich zachowań (zarówno u rodziców, jak i u trenerów) może mieć różne skutki:
- dziecko po prostu uczy się nowych zachowań,
- osłabia zahamowania związane z ich podejmowaniem,
- ułatwia podobne działanie w analogicznej sytuacji.
Zatem jeśli dziecko widzi rodzica/trenera obrażającego sędziego, to w przyszłości ono także może zachowywać się podobnie, np. gdy nie będzie zgadzać się z decyzją sędziego.
Co w tym fantem zrobić? Odpowiedź jest prosta, ale trudniejsza do realizować. Chodzi o pracę nad sobą. Zadbanie o własne sposoby radzenia sobie w ciężkich momentach, gdy pojawiają się trudne emocje. Przeanalizowanie, jak zazwyczaj się zachowuję. Co wtedy widzi moje dziecko? Przydatny może być tutaj test kamery – wyobraź sobie, że Twoje zachowanie zostało nagrane. Nie ma w nim więc żadnych myśli, emocji, widać tylko, to, co robisz. Co widzisz na swojej kamerze?
Ważne! Oczywiście będą zdarzały się wpadki. To nic złego. Każdy z nas ucząc się popełnia błędy. Gdy taki zdarzy się Ci się w obecności dziecka koniecznie z nim porozmawiaj z dzieckiem. Wytłumacz co się stało, pokaż że to świetna okazja do wyciągania wniosków i uczenia się na błędach.
Modeluj pozytywnie
Tutaj możemy przejść do pozytywnej części modelowania. Bo na szczęście modelujemy nie tylko zachowania negatywne, ale i pozytywne, tak jak wspomniane wcześniej radzenie sobie z błędami.
Jako rodzice i trenerzy nie musimy być idealni, perfekcyjni i pod żadnym pozorem nigdy nie popełniać błędów. Pokazanie dziecku, że nam także coś nie wychodzi będzie dla niego bardzo ważną lekcją. Lekcją pokazująca, że błędy zdarzają się wszystkim i to nic złego. To wcale nie koniec świata i zawsze można zrobić coś, by poprawić sytuację.
Sprawa wygląda podobnie, gdy mówimy o przeżywaniu trudnych emocji np. stresu, lęku czy złości. Pokazując dziecku nasze własne, odpowiednie, strategie radzenia sobie uczymy go znacznie niż tylko opowiadając i instruując, co powinno robić. To świetna okazja także do zacieśnienia więzi i spędzania razem czasu.
W tym momencie możesz zadać sobie pytania, jakie zachowania, przekonania chciałbyś przekazać swoim dzieciom/zawodnikom. Radzenie sobie z emocjami? Podnoszenie się po porażce? Szacunek do innych? A teraz zastanów się, w jaki sposób dziecko może zobaczyć to w Twoim zachowaniu.
Modelowanie to także ważny element pracy psychologa. Dla mnie to np. pokazywanie, że wszystkie emocje są ważne, że możemy je przeżywać i nauczyć się odpowiednio na nie reagować, by nie musieć później zmagać się z przykrymi konsekwencjami.
To, co przekazujemy dzieciom werbalnie to jedno, ale równie ważne jest to, co pokazujemy im swoim zachowaniem. A czasem to właśnie to, co niewypowiedziane może mieć większe znaczenie niż słowa.
Przeczytaj także, jak budować samoocenę dziecka
Czujesz, że ten temat Cię dotyczy? Umów się na sesję?
Psychologia sportu
