Umiejętne zarządzanie własną uwagą to jedna z kluczowych mentalnych umiejętności sportowca. Gdy wiesz już czym jest koncentracja (więcej o tym tutaj) oraz jak podstępne może być jej działanie (tutaj) warto poświęcić chwilę, by przyjrzeć się, jakie wymagania, w kontekście uwagi, niesie ze sobą zawodowy sport. O czym mówi model uwagi Nideffera i jakie jest jego znaczenie dla zawodników?
Z tego wpisu dowiesz się:
- co to jest model uwagi Nideffera,
- do czego odnoszą się jego poszczególne obszary,
- dlaczego umiejętność sprawnego przerzucania uwagi jest tak ważna dla sportowców,
- jak ćwiczyć przerzutność uwagi.
Model uwagi Nideffera
Model uwagi Nideffera opisuje obszary, w jakich zawodnik koncentruje swoje zasoby uwagowe – mówiąc prościej – na czym koncentruje się w czasie gry i podczas przygotowań do niej. Opiera się on na dwóch wymiarach: ukierunkowaniu i zakresie. Ukierunkowanie mówi, w którą stronę sportowiec kieruje swoją uwagę: na obiekty zewnętrzne (np. przeciwników, trenera) czy na przeżycia wewnętrzne (np. stres, dialog wewnętrzny) Z kolei zakres mówi o tym, jak wiele elementów obejmuje uwaga. Daje nam to prosty model.

Uwaga szeroka zewnętrzna
Zawodnik posługujący się tym typem uwagi będzie koncentrował się na wielu czynnikach zewnętrznych np. ustawieniu zawodników gry przeciwnej. Tego stylu uwagi zazwyczaj wymagają gry zespołowe, w których pojawia się konieczność ciągłej obserwacji działań zawodników przeciwnej drużyny oraz reakcji na nie. Piłkarz robiący „przegląd pola” będzie stosował właśnie uwagę szeroką zewnętrzną. Zawodnik o dobrze rozwiniętym tym stylu uwagi z łatwością odczytuje, reaguje na sygnały otoczenia i potrafi znaleźć najlepsze, w danej sytuacji, rozwiązanie. To szczególnie przydatna umiejętność dla gracza na pozycji rozgrywającego w sportach zespołowych. Z kolei niedostatecznie rozwinięty ten typ uwagi będzie objawiał się poprzez podejmowanie złych decyzji na boisku związanych zarówno z podaniami do zawodników ze swojej drużyny, jak i nieumiejętność odczytywania zagrań taktycznych przeciwnika. Taki sportowiec nie potrafi wykorzystać nadarzających się okazji do zdobycia punktu. Może także wykazywać, w przypadku sportów zespołowych, tendencje do gry indywidualnej.
Uwaga szeroka wewnętrzna
W tym wypadku uwaga także obejmuje wiele elementów, ale związanych z procesami wewnętrznymi np. myślami, emocjami, rozmową z samym sobą. Ten styl uwagi jest szczególnie pożądany przy planowaniu, tworzeniu wyobrażeń czy rozwiązywaniu problemów. Pomaga także podczas pomeczowej/przedmeczowej analizy. Zatem każda pozycja, która wymaga umiejętności taktycznych, planowania akcji czy strategicznych rozwiązań będzie wymagała dobrze rozwiniętej uwagi szerokiej wewnętrznej. To ona pozwala na analizowanie bieżącej gry. Jednak niesie za sobą także pewne zagrożenia. O ile analiza własnych zagrań do pewnego stopnia jest pomocna i wymagana, o tyle u niektórych może przechodzić w tendencje do skupiania się tylko na popełnionych błędach czy rozmyślania o przeszłych wydarzeniach. To z kolei łatwo może doprowadzić do negatywnego dialogu wewnętrznego, spadku pewności siebie czy pojawienia się lęku przedstartowego.
Uwaga wąska zewnętrzna
Najłatwiej wyobrazić sobie na ten typ uwagi na przykładzie dyscyplin wymagających trafienia do celu, np. strzelectwa czy biatlonu. Skuteczny strzał wymaga skoncentrowania większości zasobów uwagi na jednym obiekcie zewnętrznym, np. na celu. Ten sam typ uwagi wykorzysta piłkarz wykonujący rzut karny. Dzięki temu stylowi uwagi zawodnik jest w stanie skoncentrować się tylko na najbliższym zadaniu i całkowicie odciąć się od tego, co dzieje się dookoła. Jednak uwaga wąska zewnętrzna może prowadzić do skupiania się na elementach nieistotnych, pobocznych np. na gwizdach kibiców, a wtedy większość zasobów uwagowych poświęcona zostaje czynnikowi nieistotnemu dla samej gry.
Uwaga wąska wewnętrzna
W tym wypadku zawodnik koncentruje się tylko na jednym elemencie psychicznym, np. wskazówce od trenera. To ten styl uwagi pozwala zwiększyć świadomość odczuć kinestetycznych, dotyczących tego, co dzieje się w ciele, a dzięki temu określić poziom swojej dyspozycji w danej chwili. Natężone korzystanie z tego stylu uwagi uwagi może nieść za sobą poważne psychologiczne konsekwencje np. nawracające negatywne myśli, skupianie się tylko na popełnionych błędach czy lękach przedstartowych.
Poziom pobudzenia a style uwagi
Jednak model Nideffera to nie wszystko. Kolejne badania (Nideffer, 1981) pozwoliły określić zależność między skutecznością skupienia uwagi a poziomem pobudzenia. To, jak duże napięcie/stres/emocje zawodnik odczuwa, będzie miało wpływ na to, który styl uwagi będzie dominował w jego procesach umysłowych. W warunkach idealnego natężenia emocji sportowiec potrafi dostosowywać zakres i ukierunkowanie uwagi do wymogów sytuacyjnych. Jednak idealne sytuacje zdarzają się rzadko. Zbyt niski poziom pobudzenia, pojawiający się np. w przypadku braku motywacji do walki ze znacznie słabszym przeciwnikiem, sprawia, że zawodnik niewystarczająco koncentruje się na rywalizacji. Członkowie zespołu przygotowującego się do meczu ze słabszym rywalem mogą przejawiać tendencje do koncentrowania się na wielu innych czynnikach „poza meczem”, np. kolejnym spotkaniu, miejscu w tabeli, temu co się stanie, gdy wygrają. Niedostateczna koncentracja na najbliższym zadaniu czy istotnych czynnikach to częsta przyczyna spektakularnych porażek faworytów w spotkaniach ze znacznie słabszymi zespołami.
Z kolei zbyt wysoki poziom pobudzenia, czyli silny stres i emocje mogą sprawić, że zawodnicy zaczną koncentrować się niewłaściwych, czasem nieistotnych dla rywalizacji elementach, np. własnych obawach. Efekt będzie podobny, jak w poprzednim przykładzie. Zbyt wiele zasobów uwagowych zaangażowanych będzie w nieistotne dla samej gry aspekty. Może to przyczynić się do spadku jakości wykonania sportowego.
Jak ćwiczyć przerzutność uwagi?
Na pewno potrafisz wymienić przykłady zastosowania poszczególnych stylów uwagi w swojej dyscyplinie. Wielość elementów, którym sportowiec musi poświęcić uwagę sprawia, że umiejętność odpowiedniego przerzucania i angażowania uwagi może być kluczowa dla końcowego sukcesu. Gdy uda Ci się zidentyfikować choć po jednym przykładzie zastosowania poszczególnych stylów uwagi sprawdź, jak łatwo/trudno przychodzi Ci przerzucanie się między nimi oraz stosowanie którego z nich sprawia Ci najwięcej problemów. Ćwicz zarówno zmiany stylów uwagi, jak i samą koncentrację (więcej o tym, w kolejnym wpisie). Spróbuj szybko zmieniać zakres i ukierunkowanie swojej uwagi. Zadanie możesz sobie ułatwić przy pomocy zdjęcia pokazującego rywalizację w Twojej dyscyplinie. Najpierw skup się na całościowym obrazie, kto na nim jest, co się dzieje, co robią poszczególne osoby? Później przekieruj swoją uwagę na wybrany fragment zdjęcia np. piłkę. Następnie przyjrzyj się temu, jakie myśli przychodzą Ci do głowy. Na koniec poświęć chwilę, by zauważyć, jak czuje się Twoje ciało podczas tego ćwiczenia.
Trenerzy mogą odnaleźć poszczególne style uwagi w ćwiczeniach, wykonywanych na treningu. Wiele z nich wymaga przerzutności uwagi lub całkowitej koncentracji na jednym ze stylów. Wykorzystaj ćwiczenia z treningu taktycznego czy motorycznego do ćwiczenia siły mentalnej, by model uwagi Nideffera przenieść na sytuacje boiskowe.
Czujesz, że ten temat Cię dotyczy? Umów się na sesję, popracujemy nad Twoją najlepszą formą ?
Psychologia sportu
Źródło:
Morris, T., Summers, J. Psychologia sportu. Strategie i techniki.