Każdy sport wymaga odpowiedniego przygotowania mentalnego. To, na jakie aspekty, zostanie położony nacisk zależeć będzie jednak od charakteru dyscypliny. Szczególne wymagania stawiane są przed zawodnikami sportowych zespołowych. Psychologia w sportach zespołowych dotyczy nie tylko pojedynczych zawodników, ale głównie zespołu jako całości.
Z tego wpisu dowiesz się:
- co charakteryzuje grupę sportową,
- jakie są cechy musi posiadać skuteczny zespół,
- czym jest próżniactwo społeczne.
Grupa i zespół sportowy
Według definicji Moorheada i Griffina zespół to niewielka liczba osób o uzupełniających się umiejętnościach, oddanych wspólnemu celowi, wspólnemu działaniu, a ich postawa sprawia, że mogą liczyć na siebie nawzajem. Psychologia w sportach zespołowych mówi także, że zespół będzie grupą jeśli:
- zawodnicy będą mieli wspólny cel,
- pomiędzy nimi zachodzić będą interakcje,
- zawodnicy posiadają wspólne normy,
- tworzą rozwiniętą strukturę,
- mają poczucie odrębności od innych grup.
Zespół sportowy będą zatem tworzyć zawodnicy, którym przyświeca wspólny cel (np. zajęcia określonego miejsca na zakończenie rozgrywek, zdobycie medalu podczas mistrzostw). Co ważne, cel ten musi być postrzegany jako własny przez wszystkich członków zespołu – każdy z nich musi chcieć go osiągać. Jednocześnie realizacja celu grupowego musi umożliwiać realizację indywidualnych dążeń poszczególnych zawodników. Pomiędzy członkami zespołu, a więc między zawodnikami, trenerami czy sztabem cały czas zachodzą wzajemne interakcje i działania. Oni wszyscy kierują się wspólnymi normami dotyczącymi tego, jak członkowie zespołu powinni zachowywać się w różnych sytuacjach. Zespół ma także silne poczucie odrębności od pozostałych drużyn, co przejawia się np. poprzez noszenie strojów w takich samych barwach. Odpowiedni ubiór, taki sam dla wszystkich członków zespołu, podkreśla jego wyjątkowość i odmienność.
Psychologia w sportach zespołowych – specyfika grupy sportowej
Bez wątpienia drużynę można zaklasyfikować jako grupę, jednak istnieją cechy charakterystyczne tylko dla zespołu sportowego. W drużynie sportowej:
- Interakcje między zawodnikami rozgrywają się na oczach widowni, sędziów, kibiców i mediów.
- To, co dzieje się na boisku jest na bieżąco oceniane przez obserwatorów.
- Interakcje między zawodnikami mają znaczenie dla końcowego wyniku.
- „Duch zespołu” przejawia się także w zachowaniu ławki rezerwowych (tzw. ławka gra).
- Zespół musi mieć własną filozofię, zasady, charakter gry.
- Sportowcem jest się przez 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu.
- Poszczególni członkowie zespołu muszą czuć się potrzebni.
- Mistrzowski zespół pokona drużynę mistrzów.
Co to oznacza? Sportowcy są cały czas oceniani, zarówno ich postawa poza boiskiem, na boisku, jak i zachowanie w grupie. Każdy chociaż najmniejszy sygnał niezgody w zespole jest szeroko komentowany przez media. Co więcej – to, co dzieje się między poszczególnymi zawodnikami będzie decydować o końcowym wyniku. W końcu nie bez przyczyny tak ogromne wrażenie na widzach robią zespoły, w których zawodnicy potrafią idealnie się zgrać i „przewidywać” swoje zagrania. Do zespołu należą wszyscy – niezależnie od tego, czy mają pewne miejsce w pierwszym składzie, czy przy każdym spotkaniu siadają na ławce. Często bywa i tak, że po osiągnięciu dobrego wyniku zawodnicy dziękują tym, którzy wraz z nimi trenowali, ale ostatecznie nie załapali się do wyjściowego składu. Dzięki temu każdy z nich czuje się ważną częścią drużyny i wie, że jego praca ma sens. W zespole musi istnieć tzw. „chemia”. Nie wystarczy zebrać w jednej drużynie samych wielkich zawodników. Jeśli nie będą potrafili się zgrać, to na nic ich wybitne umiejętności. Dla dobrego wyniku często najważniejsza jest współpraca między zawodnikami. Bez „ducha zespołu” zwycięstwo zazwyczaj bywa niemożliwe.
Cechy skutecznego zespołu
Psychologia w sportach zespołowych określa także cechy, które określają, czy zespół ma szanse na odniesienia sukcesu. Ich pierwsze litery tworzą angielskie słowo perform (wykonywać).
- P – produktywność – zespół potrafi działać, osiągać zamierzone cele, skutecznie rywalizować.
- E – empatia – członkowie zespołu są dla siebie wyrozumiali, zdają sobie sprawę, że gorsze występy są wpisane w aktywność sportową.
- R – role i cele – wszyscy członkowie zespołu rozumieją swoje role i ich znaczenie dla drużyny. Wszyscy są świadomi celów drużynowych i uznają je za własne.
- F – flexibility (elastyczność) – zespół potrafi elastycznie dostosowywać się do zmieniających się warunków otoczenia. Nawet gdy pojawi się coś nieprzewidzianego, podejmuje odpowiednie strategie radzenia sobie.
- O – otwartość – jest otwarty na ulepszenia, nowe zadania, nowe metody treningowe i zmiany, które pozwalają budować coraz lepszą formą
- R – recognition (uznanie) – zespół darzy szacunkiem swoich przeciwników, ale także zdaje sobie sprawę ze swoich mocnych stron i potrafi je wykorzystywać.
- M – morale – zespół posiada wysokie morale, zaufanie do swoich członków. Wierzy w cele, które przed nim stoją i ma świadomość, że ich realizacja jest możliwa.
Próżniactwo społeczne
Niekorzystnym zjawiskiem związanym ze współdziałaniem w grupie jest próżniactwo społeczne. W tym wypadku psychologia sportu czerpie z dorobku psychologii społecznej. Wszystko zaczęło się od francuskiego inżyniera Ringelmanna, który odkrył, że grupa mężczyzn ciągnie linę z mniejszą siłą, niż robi to pojedynczy mężczyzna. Kiedy ciągnęli linę w grupie wkładali w zadanie jedynie część siły, którą angażowali podczas wykonywania zadania w pojedynkę. Im więcej osób jednocześnie wykonuje jakieś zadanie, tym gorszy rezultat uzyskają w porównaniu do wyników, jakie otrzymaliby pracując w pojedynkę. Psychologia w sportach zespołowych także dobrze zna to zjawisko. Przejawia się ono w tym, że zawodnik może nie dawać z siebie 100%, mając przekonanie, że ktoś z drużyny wykona pracę za niego. Co ważne, nie zawsze musi to być świadome działanie!
Czujesz, że ten temat Cię dotyczy? Umów się na sesję, popracujemy nad Twoją najlepszą formą ?
Psychologia sportu
Źródła:
Jarvis, M. (2003). Psychologia sportu. Gdańsk: Wydawnictwo Psychologiczne.
Wojciszke, B. (2014). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.